Xác ướp Ai Cập là một hình tượng quen thuộc với nền văn hóa hiện đại phương Tây. Đôi lúc chúng lặng lẽ yên nghỉ trong các tủ kính ở viện bảo tàng, lúc khác lại lê bước trên đôi chân bị nguyền rủa, quấn băng và gầm gừ trong các bộ phim Hollywood.

Khác với các di thể khác của người, hiện nay xác ướp được coi là những cổ vật đặc biệt hấp dẫn. Tuy nhiên, không lâu trước đây, các xác ướp từng được sử dụng theo những cách thức vô cùng quái đản – để làm thuốc, đồ giải trí, và có lẽ ngay cả để làm nhiên liệu.

Mặc dù xuất hiện trên tất cả các lục địa trên thế giới, nhưng khi nhắc đến xác ướp, chúng ta thường hình dung đến Ai Cập cổ đại. Nguồn cung cấp xác ướp của người và động vật, lúc ban đầu là từ những tên trộm mộ, những kẻ đào trộm các lăng mộ và nơi chôn cất để tìm kiếm vàng, đồ trang sức, và các đồ có giá trị. Đôi lúc các thi thể này được buôn bán vì tính chất huyền bí và giá trị của chúng.

Hồi đầu thế kỷ 19, ngành khoa học khảo cổ chỉ mới đang chập chững những bước đầu, nhưng các cuộc thảm hiểm đã trở nên rất phổ biến theo sau chiến dịch của Napoleon vào Ai Cập và Syria. Những cuộc khai quật ở Ai Cập đa phần là có chủ đích, nhưng không phải đều do các học giả và chuyên gia dẫn đầu, và thường mang tính chất chộp giật khi được tiến hành bởi những tay nghiệp dư lắm tiền và hiếu kỳ. Vấn đề này dẫn đến tình trạng di chỉ, hiện vật, và kiến thức bị tổn hại hoặc phá hủy. Các cuộc giải phẫu xác ướp thường mang tính chất giải trí hơn là khám nghiệm.

Cuộc tham hiểm Ai Cập dưới sự chỉ huy của Napoleon Bonaparte. Léon Cogniet, đầu thế kỷ 19. (Public Domain)

Không được nhìn nhận là di thể những người thân yêu, các xác ướp được đối xử như một loại hàng hóa, một vật hiếm, một di vật của thời kỳ cổ đại, với sự huyền ẩn và quyền lực. Các xác ướp không chỉ góp mặt trong lĩnh vực nghệ thuật, khoa học, và văn hóa của Châu Âu, Châu Mỹ, và những nơi khác trên khắp địa cầu, mà chúng còn có rất nhiều công dụng đáng ngạc nhiên (và kì khôi) trong lịch sử:

Sơn vẽ làm từ xác ướp

Các xác ướp Ai Cập cổ đại đã được nghiền vụn và làm thành một loại sơn dầu màu nâu vào thế kỷ 16 và 17. Được gọi là Màu Nâu xứ Caledonia, Màu nâu Ai Cập, hay chỉ đơn giản là Màu nâu Xác Ướp, chất màu đậm đà này được làm từ phần sót lại của thi thể người và mèo. Dù dễ vỡ vụn nhưng đây là màu sắc rất thông dụng, cho tới khi các họa sĩ cuối cùng cũng biết được thành phần cấu tạo của nó. Nghe nói họa sĩ người Anh Edward Burne-Jones đã dành riêng cho tuýp màu của ông một buổi mai táng theo đúng nghi thức ở sau vườn, sau khi ông biết được nguồn gốc của nó.

Bức tranh “Nội cảnh một căn bếp” của Martin Drolling, 1814 sử dụng sơn dầu màu nâu xác ướp. (Public Domain)

Người ta tuyên bố rằng chỉ cần một xác ướp cũng đủ cung cấp lượng sơn cho một vài họa sĩ trong suốt 20 năm. Rốt cuộc việc cung cấp xác ướp để làm sơn vẽ tranh đã giảm dần (cũng như số lượng họa sĩ muốn có thành phần của tử thi trong sơn của họ), và sơn dầu màu nâu xác ướp hiện nay được làm bằng đá hematile.

Người ta cho rằng vải lanh và các sợi giấy cói cuốn quanh các xác ướp đã được làm thành giấy in ở Mỹ. Câu chuyện này mang tính chất truyền thuyết hiện đại [1] hơn là sự thực. Vào những năm 1850, Mỹ đã phải đối mặt với tình trạng khó khăn trong ngành sản xuất giấy. Với số lượng báo in vượt trội so với các quốc gia khác, Mỹ cần nguyên liệu giấy thô để bắt kịp với yêu cầu đầu ra của mình. Tuyên bố cho rằng các xác ướp và vải bọc quanh chúng đã được sử dụng để đáp ứng nhu cầu này hiện vẫn chưa được xác minh, nhưng đó từng là một ý tưởng được thảo luận rộng rãi, và được đề cập trong một ấn phẩm của tờ Scientific American năm 1847.

Năm 1855, tiến sĩ, nhà khảo cổ học Isaiah Deck đã đề cập đến nguồn cung cấp là các di chỉ chôn xác ướp sẵn có , “Có rất nhiều xác ướp trong một số khu vực hẻo lánh, và sau các cơn bão định kỳ lớp cát trên toàn bộ khu vực sẽ bị quét sạch, để lộ thiên rất nhiều những mảnh vụn và tứ chi, đủ dạng, đủ kiểu.”

Nhiên liệu xác ướp

Cũng giống như câu chuyện làm giấy từ xác ướp, câu chuyện làm nhiên liệu từ xác ướp có lẽ cũng chỉ là một truyền thuyết hiện đại, nhưng nó đến từ các tác phẩm của tác giả người Mỹ – Mark Twain (tác giả cuốn “Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer”).

Nhà văn khôi hài này đã phổ biến ý tưởng trên khi nói về tuyến đường sắt đầu tiên xuyên qua Ai Cập trong cuốn “The Innocents Abroad”. Ông tuyên bố rằng vì tình trạng thiếu vắng cây cối trong sa mạc, nên các xác ướp đã được sử dụng thay thế nhiên liệu xe lửa. Ông viết như sau, “Nhiên liệu sử dụng cho đầu máy xe lửa được tạo thành từ các xác ướp 3000 năm tuổi, mua về cả tấn hoặc cả nghĩa trang để phục vụ cho mục đích đó.” Ông (dường như có ý trêu đùa) kết luận rằng có lẽ chúng cháy rất mạnh, vì được tẩm bằng nhựa thông và nhựa đường, và có thể được chất đống như bó củi.

Nguồn:http://www.daikynguyenvn.com/khoa-hoc-cong-nghe/nhung-cong-dung-ki-la-thoi-xua-cua-xac-uop-ai-cap.html