Ma Phương :: Tinh Hoa Đông Phương

Mộ ông ở đâu? Và mộ hàng nghìn người Việt Nam yêu nước, phải sống xa xứ và bị đày chết bên Trung Quốc cùng Hồ Quý Ly thời ấy nay đâu? Câu hỏi nhức nhối đó từng thôi thúc các nhà sử học và khảo cổ học ở nước ta để tâm tìm kiếm. Trong đó có giáo sư Trần Văn Giáp (đã mất) và nhà khảo cổ học lão thành Đỗ Đình Truật (nay đã 80 tuổi, hiện sống tại TP.HCM).

Hai vị (Trần Văn Giáp và Đỗ Đình Truật – NV) đã gặp nhau tại Quảng Tây (Trung Quốc) vào cuối thập niên 1950 và đầu thập niên 1960, cùng đi tìm dấu vết của mộ Hồ Quý Ly và tìm hiểu về đời sống của hậu duệ họ Hồ tại đó sau cuộc lưu đày. Vì theo sử liệu của nhà Minh, Hồ Quý Ly đã mất tại Quảng Tây (cùng một số thân thuộc họ Hồ). Lúc gặp nhau để cùng tìm đến các địa điểm nghi vấn có mộ Hồ Quý Ly và con cháu họ Hồ thì giáo sư Trần Văn Giáp đã là một nhà nghiên cứu sử học, ngôn ngữ học và dân tộc học nổi tiếng ở Việt Nam, tuổi đã hơn 60 (sinh năm 1898). Còn nhà khảo cổ học Đỗ Đình Truật 30 tuổi, được cử sang du học ở Trung Quốc. Họ đi khắp các địa phương, đến cả Dinh tổng đốc Lưỡng Quảng, tìm hiểu tàng thư cổ của Việt Nam ở Côn Minh – Vân Nam, xem xét nghiên cứu kỹ các tài liệu, các bản đồ sưu tập được. Công việc có thuận lợi vì lúc bấy giờ giáo sư Trần Văn Giáp đang làm việc tại các thư viện lớn ở Bắc Kinh, Thượng Hải, Quế Lâm, nhất là vùng Quảng Tây…

Dựa trên tài liệu truy cứu từ các thư viện trên, hai ông Trần Văn Giáp và Đỗ Đình Truật đã đến tận những nơi cần thiết để dò xem dấu vết mộ Hồ Quý Ly cùng những người Việt bị lưu đày và chết chôn ở đó. Nhưng cuối cùng, hai ông có được kết luận bất ngờ (khác với những khẳng định trước kia) rằng: thông tin Hồ Quý Ly cùng các bộ tướng, thân quyến bị bắt đày đi lính và mất ở Quảng Tây là không đúng! Vậy thì mộ Hồ Quý Ly ở đâu?

Hai vị lại tiếp tục nghiên cứu tìm kiếm. Đến năm 1962, ông Đỗ Đình Truật phải về nước để chuẩn bị tham gia cuộc khai quật lớn đầu tiên tại Việt Nam (và phát hiện những hóa thạch trên vùng Lạng Sơn). Những năm sau đó, mặc dù tất bật, ông vẫn cất công tổng hợp tất cả các tài liệu về Hồ Quý Ly trên đất Trung Quốc, trao đổi và  hỏi ý kiến giáo sư Trần Văn Giáp để chọn lọc tài liệu, đối chiếu các bản đồ có trong tay ở nhiều vùng mộ chí của các dân lưu đày trên đất khách. Ông vào Thanh Hóa, về thành Tây Giai – thành nhà Hồ, ráp nối các điểm có thể liên quan đến dấu vết của con cháu nhà Hồ còn sót lại, như Hồ Quý Công – cháu Hồ Quý Ly – trốn thoát vào đất Quảng Ngãi và có miếu thờ ở tỉnh Quảng Nam.

Ông đến Sơn Tịnh (Quảng Ngãi) tìm hiểu, ghi chép những nội dung cần thiết trên di mộ của võ tướng Đỗ Đình Hầu, người có công với nhà Hồ trong công cuộc chinh phạt quân Chiêm Thành (Chiêm Thành lúc ấy âm thầm cấu kết với nhà Minh để tạo thế gọng kìm âm mưu vây bức đất Việt). Sau ngày giáo sư Trần Văn Giáp qua đời năm 1973, ông Đỗ Đình Truật dần dần tìm thấy ánh sáng le lói qua các dấu vết và thông tin sử học từ nhiều nhà nghiên cứu có uy tín khác. Trong các thông tin đó, ông “chấm dấu đỏ” vào một địa danh đáng chú ý nhất trên đường tìm kiếm: núi Lão Hổ Sơn nằm trên địa bàn thôn Kim Lăng, thuộc thành phố Nam Kinh, tỉnh Giang Tô. Theo ông đoán định, đó là nơi có mộ của Hồ Quý Ly và gia tộc họ Hồ sau cơn quốc nạn.

Từ đó, ông mong sao đến tận Nam Kinh tham cứu thực địa. Nhưng mãi sau năm 1975, lúc đã vào Nam để tiến hành các cuộc khai quật khảo cổ học mới, ông vẫn chưa có cơ hội thực hiện. Đến đầu thập niên 1990, ông được cộng tác với nhiều người cùng chung chí hướng tại TP.HCM, nên dự định đi tìm lăng mộ họ Hồ bên Trung Quốc lại sống dậy mãnh liệt. Nhất là, như ông nói: “Suốt mấy đêm liền tôi không ngủ được, hình như có sức mạnh siêu hình hối thúc tôi lên đường. Tôi linh tính cơ hội đang đến gần. Hễ chớp mắt ngủ được một lát thì có ai đó lay thức dậy, bắt tôi tưởng tượng về một chuyến đi tìm mộ mà tôi chưa đủ điều kiện để sắp đặt. Không ngủ được, tôi lại ngồi dậy lôi tấm bản đồ đã cũ rách vì xem quá nhiều lần ra xem đi xem lại mấy lần nữa, để mắt đến khu vực thành phố Nam Kinh thuộc tỉnh Giang Tô trên bản đồ. Đó là nơi giam giữ tù binh gồm những người Việt Nam yêu nước chống quân Minh xâm lược thuở nào. Tôi nhủ thầm đâu là núi Lão Hổ Sơn, đâu là thôn Kim Lăng, nơi chôn những nắm xương tàn của người Việt bị đày sang và có thể là nơi hoàng đế Hồ Quý Ly an nghỉ. Tôi lại tự hỏi suốt 600 năm qua, những linh hồn xa quê lạc xứ ấy phải chịu cảnh mồ hoang cỏ rậm, ai là người lo hương khói cho họ? Lòng tôi quặn đau cùng cảnh ấy và tôi thề rằng quyết làm sáng tỏ sự việc mặc cho hậu thế hiểu họ sao thì hiểu…”.

Không lâu sau những đêm có giấc mơ lặp đi lặp lại về cuộc gặp gỡ với những người lạ mặt, mà nhà khảo cổ học Đỗ Đình Truật đoán là các linh hồn viễn xứ, thì ông có được cơ hội để bay đến tận thành phố Nam Kinh vào năm 2004.